Stopnie KIHAM

Z nastaniem sierpnia 1980 roku rozpoczynają się przemiany demokratyczne w kraju. Nie omijają one również ZHP, gdzie w jawny sposób instruktorzy pracujący z młodzieżą w drużynach harcerskich i gromadach zuchowych oraz szczepach podejmują działania mające na celu reformę związku. Najczęściej wywodzą się oni ze środowisk kultywujących ideę i etos harcerski, działających najczęściej w dużych ośrodkach miejskich lub w środowisku o dużej tradycji harcerskiej. Do tej pory środowiska te pracowały w swoistej izolacji, zamknięte, bez angażowania się w „sztandarowe” akcje związku. Odróżniał je z kolei fakt, iż z poświęceniem broniły tradycyjnego munduru harcerskiego, oznak i odznak z ich pełną symboliką. Były one dla drużyn symbolem więzi z tradycją i historią. O harcerskości tych środowisk decydowały raczej czynniki pozaorganizacyjne, takie jak dom rodzinny, kontakty z seniorami harcerstwa i Szarych Szeregów, ZHP poza granicami Kraju, działaczami opozycji, lektura wydawnictw drugiego obiegu. Duże znaczenia odgrywała tu również praca z bohaterem – patronem, często bohaterem narodowym, wybitnym instruktorem harcerskim, Szarymi Szeregami.

Proces tworzenia się Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) rozpoczął się we wrześniu 1980 r,

W październiku proces organizacji kręgów przyspieszył i nabrał charakteru ponadregionalnego. W dniach 25-26 października w Warszawie doszło do spotkania, na którym powołano ogólnopolskie Porozumienie Kręgów Instruktorskich im. Andrzeja Małkowskiego. List krakowskiego środowiska harcerskiego stał się platformą ideową oraz programową, punktem wyjściowym porozumienia pomiędzy środowiskami instruktorskimi z poszczególnych chorągwi zainteresowanych odnową harcerstwa.

Kręgi organizowały seminaria i sympozja, w czasie których wypracowywano stanowiska i dokumenty w sprawie zmian w statucie ZHP, Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim, sprawach metodycznych, umundurowaniu, tożsamości harcerstwa i ZHP oraz odkłamaniu historii organizacji. Głównym postulatem KIHAM było przywrócenie roty Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego z 1936 r., która funkcjonowała jeszcze w "Szarych Szeregach" i oparciu o nie moralnej odnowy harcerstwa jako celu nadrzędnego.

Jednym z podstawowych narzędzi oddziaływania na jak najszersze rzesze harcerek i harcerzy było opracowanie i wprowadzenie między jesienią 1981 a wiosną 1982 roku , pięciostopniowego system stopni harcerskich. Stał on w jawnej opozycji do funkcjonującego siedmio- a później sześciostopniowego systemu stopni, często nie funkcjonującego w praktyce lub stopni przyznawanych „po uważaniu”. System stopni przywracał pięciostopniowość oraz historyczne nazwy stopni z rozróżnieniem nazw dla harcerek i harcerzy:

Oznaczenia stopni:

System ten stawiał na program indywidualnego rozwoju harcerza i harcerki, wyznaczając pożądane cechy charakteru, odzwierciedlając etapy osiągnięć życiowych i harcerskich. Stopnie były zdobywane poprzez dokonania indywidualne harcerek i harcerzy, odchodziły od dotychczasowej filozofii – teorii, na rzecz konkretnego działania z wykorzystaniem posiadanej wiedzy i zdobytych umiejętności.

Wyrażano to czasownikiem dokonanym w czasie przeszłym: zbudował, upiekł, przepłynął, zagrał, nauczył, zrealizował, naprawił itd.

Czas przeszły dokonany - wyraża czynność ukończoną w przeszłości ze związkiem z teraźniejszością i bez niego, tworzony od czasowników dokonanych.

Wprowadzono ogólne zasady zdobywania stopni ukierunkowujące działania harcerzy na indywidualną pracę z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim, pełnienie służby, braterstwo, praca nad sobą zarówno w sferze duchowej jak i fizycznej, szacunek dla rodziców i osób starszych, aktywne funkcjonowanie w drużynie i zastępie, przestrzeganie dyscypliny, poznawanie historii i tradycji Polski. Uwieńczeniem zdobywania stopnia był bieg - próba końcowa, realizowana w formie przyjętej przez środowisko.

Adresatami stopni są odpowiednio:

Próbę harcerza - harcerki odbywa każdy chłopiec i każda dziewczyna przyjęci do drużyny harcerskiej na okres próbny. W czasie okresu próbnego harcerz - harcerka uczestniczy w pracy zastępu i poznaje swój zastęp i drużynę oraz uczy się podstawowych zasad harcerskiego zachowania.

Pierwszy stopień harcerski MŁODZIK / OCHOTNICZKA przeznaczony jest dla chłopców i dziewcząt, którzy po próbie harcerza-harcerki zaczynają poznawać harcerstwo, zdobywają podstawowe wiadomości i umiejętności potrzebne do służby harcerskiej w zastępie, drużynie, na wycieczce i w życiu codziennym. Harcerz /harcerka zna oraz stara się postępować zgodnie z Prawem Harcerskim, jest samodzielny i zaradny. Zdobycie stopnia wiąże się z dopuszczeniem do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego.

  Drugi stopień harcerski WYWIADOWCA / TROPICIELKA przewidziany jest dla harcerek i harcerzy, którzy osiągnęli podstawowe wyrobienie harcerskie. W swojej służbie szukają harcerskiej przygody, tropią zagadnienia i problematykę która ich interesuje. Imponują, są autorytetem dla młodszych harcerzy i harcerek. Zdobywa umiejętności organizatorskie pozwalające prowadzić zastęp lub pełnić inną funkcję w drużynie.

Trzeci stopień harcerski ĆWIK / PIONIERKA to harcerski wyga - radzi sobie w różnych sytuacjach życiowych. W dziedzinie pracy nad sobą nie trzeba go prowadzić za rękę - sam wybiera sobie cele i zadania konsekwentnie dążąc do ich realizacji. W pełni opanował podstawowe umiejętności harcerskie. Po zdobyciu stopnia harcerz-harcerka może rozpocząć służbę instruktorską.

Czwarty stopień harcerski HARCERZ ORLI / WĘDROWNICZKA przewidziany jest dla młodzieży poszukującej swej drogi życiowej, odkrywającej świat swoich zainteresowań, realizującej swoje plany życiowe. Umie samodzielnie myśleć, pogłębia swoją wiedzę. Dostrzega problemy i potrzeby społeczne. Pełni służbę, nie opuści nikogo w potrzebie. W uzgodnieniu z opiekunem tworzy i pisze plan realizacji próby na stopień.

Piąty, najwyższy stopień harcerski HARCERZ / HARCERKA RZECZYPOSPOLITEJ przewidziany jest dla harcerzy i harcerek rozpoczynających dorosłe życie. Jest to młody dojrzały człowiek, odpowiadający za siebie i swoją rodzinę, realizujący w życiu ideały harcerskie. Dostrzega problemy i potrzeby społeczne. Inspiruje i organizuje środowisko do działania.

Tryb zdobywania i przyznawania stopni

• Stopnie zdobywane są indywidualnie.

• Stopnie zdobywa się kolejno. Po zdobyciu stopnia przystępuje się do zdobywania wyższego.

- Wyjątek (1985) - młodzież starsza ( powyżej 15 lat ) wstępując do drużyny przechodzi próbę zdobywając prawo należenia do drużyny. Próba nie powinna trwać dłużej jak trzy miesiące, a jej program powinien być opracowany w drużynie (szczepie) na podstawie tradycji i analogicznie do próby dla harcerzy młodszych. Po odbyciu próby harcerze starsi przystępują do równoczesnego zdobywania stopnia MŁODZIKA / OCHOTNICZKI i WYWIADOWCY / TROPICIELKI.

- Ponadto (1986) - skróceniu o połowę ulegają okresy "przejściowe" poprzedzające próby ćwika i HO.
W przypadku młodzieży studenckiej i osób dorosłych rezygnuje się z okresów "przejściowych" poprzedzających próby ćwika, HO i HR.

• Kandydaci na harcerzy (w wieku 11-13) odbywają okres próbny zdobywając prawo należenia do drużyny i noszenia na mundurze (w miejscu Krzyża) lilijki harcerskiej. Po odbyciu próby (w zależności od tradycji drużyny) można używać miana: "Biszkopt", pamiętając, że "Biszkopt" nie jest dodatkowym stopniem tylko tradycyjną nazwą szeregowego harcerza.

Etapy zdobywania stopni:

• Przygotowanie do próby

• Realizacja próby

• Bieg końcowy

Próbę i bieg przeprowadza drużynowy lub komisja zgodnie z zasadą :

• MŁODZIK / OCHOTNICZKA - drużynowy ze stopniem co najmniej ĆWIKA / PIONIERKI.

• WYWIADOWCA / TROPICIELKA - komisja powołana zgodnie z tradycją drużyny (szczepu) złożona z harcerzy ze stopniem co najmniej WYWIADOWCY / TROPICIELKI i z przewodniczącym ze stopniem co najmniej ĆWIKA / PIONIERKI.

• ĆWIK / PIONIERKA - komisja powołana zgodnie z tradycją drużyny (szczepu) złożona z harcerzy ze stopniem co najmniej ĆWIKA / PIONIERKI i z przewodniczącym ze stopniem co najmniej HO / WĘDROWNICZKI.

• HARCERZ ORLI / WĘDROWNICZKA oraz HARCERZ / HARCERKA RZECZYPOSPOLITEJ - komisja (kapituła) powołana zgodnie z tradycją drużyny (szczepu, środowiska) złożona z harcerzy posiadających stopień HO / WĘDROWNICZKI (jedynie do przyznawania stopnia HO / WĘDROWNICZKI) lub posiadających stopień HR i z przewodniczącym instruktorem ze stopniem HO / WĘDROWNICZKI i phm. (dla HO / WĘDROWNICZKI) lub instruktorem ze stopniem HR i hm. (dla HR). Początek Kapitule powinien dawać zespół seniorów harcerstwa.

Taka forma i umocowanie kompetencji w zakresie realizacji prób na stopnie oraz biegu gwarantowała dobry nadzór nad pracą ze stopniami poprzez wnikliwe planowanie prób oraz wysoki poziom realizacji ich wymagań.

Stopień może być odebrany - cofnięty przez odpowiednią radę, komisję, kapitułę w wypadku :

- postępowania niezgodnego z Prawem i Przyrzeczeniem Harcerskim,

- braku poszanowania dla patrona, sztandaru, tradycji,

- rażących braków, w umiejętnościach jakie są wymagane na poziomie danego stopnia.

System stopni harcerskich, zwany stopniami KIHAM wdrożony do stosowania między jesienią 1981 a wiosną 1982 roku, modyfikowany nieznacznie w latach 1985 i 1986 w zakresie trybu zdobywania był milowym krokiem jeśli chodzi o instrumenty metodyczne. Jakże blado i siermiężnie wyglądały przy książeczce ze stopniami KIHAM-u stopnie ówczesnego związku w swojej masie drużyn często marginalizowane i przyznawane na „widzi mi się i za zasługi”. Pojawienie się tego systemu stopni stało się olbrzymim bodźcem do zajęcia się na poważnie zdobywaniem stopni i sprawności, powstania swoistej mody na pracę ze stopniami. Kadra drużyn, widziała w nich drogę do wyjścia z marazmu i masowo podejmowała z nimi pracę, często wbrew stanowisku swoich zwierzchnich władz. Bez wątpienia, w dłuższym wymiarze czasu takie podejście do pracy ze stopniami harcerskimi w jakimś stopniu przyczyniło się do przemian w ZHP w latach 1989-1990.

Czuwaj !

hm Paweł Miłobędzki HR