dr Mariusz Przybyła UAM ORCID: 0000-0003-3289-1285

Bogna Utrata UAM ORCID: 0009-0001-7664-1037

Weronika Roszak UAM ORCID: 0009-0008-4135-3781

Zuzanna Linkiewicz UAM ORCID: 0009-0004-8229-4272

29.12.2023

Rola baśni w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej- analiza kulturowych mostów i ich wychowawczych sił

(Artykuł powstał w oparciu o działalność Koła Naukowego MEDIOcratum,na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu, na Wydziale Studiów Edukacyjnych,w odniesieniu do realizowanego Projektu MEWA - Technologie audiowizualne w edukacji międzykulturowej;Id:602345, nr rej.:602345, Program MEiN: Studenckie koła naukowe tworzą innowacje. Projekt został
sfinansowany ze środków MEiN)

 
Wstęp

O znaczeniu i mocy baśniowego przekazu w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej można mówić nie tylko w kontekście rozwoju emocjonalnego, moralnego i społecznego dzieci, ale również jako o potężnym narzędziu edukacji międzykulturowej. Baśnie, które od wieków towarzyszą ludzkości, pełne są uniwersalnych wartości, symboli i motywów, które przekraczają granice państw, narodów i kultur, łącząc (intrygując) ludzi niezależnie od ich pochodzenia i tradycji. Badania psychologiczne i pedagogiczne, takie jak teorie Jeana Piageta, Ericka Eriksona i Lawrence Kohlberga, jak również ich kontynuatorzy i oponenci, podkreślają znaczenie literatury baśniowej w procesie kształtowania tożsamości dziecka oraz w rozwijaniu jego kompetencji społecznych i emocjonalnych. W obliczu rosnącej globalizacji i migracji, edukacja międzykulturowa staje się nieodzownym elementem wychowania, a baśnie, dzięki swojej uniwersalności, stanowią ciekawy i naturalny most łączący różne kultury i tradycje, stając się jednocześnie bastionem (na obczyźnie) osób migrujących jak i kładką międzykulturową dla migrantów, uchodźców i osób ich przyjmujących.

Czytanie baśni dzieciom, zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli, wychowawców ma ogromne znaczenie w ich wychowaniu i rozwoju. Rodzice, jako pierwsi nauczyciele, wprowadzają dziecko w świat literatury, rozwijając jego wyobraźnię, słownictwo oraz zdolności empatii. Nauczyciele, wychowawcy, instruktorzy harcerscy natomiast kontynuują tę pracę, wzbogacając ją o elementy dydaktyczne i wychowawcze. Regularne czytanie baśni wspomaga rozwój językowy, kształtuje moralność i pomaga dzieciom w rozumieniu i przetwarzaniu emocji. Co więcej, wspólne czytanie buduje więzi między dzieckiem a dorosłym, tworząc atmosferę bezpieczeństwa i zaufania. Baśniowy świat buduje i rozbudza wyobraźnie: atrybuty, kostiumy, miejsca, nazwy, walka dobra ze złem, przemiany, inicjacje (i wiele innych baśniowych elementów) stanowią ciekawe podwaliny dziecięcych zabaw, wędrówek, gier – przeprowadzając małych / młodych ludzi przez pierwsze wyzwania, stając się naturalną tarczą, eliksirem, peleryną etc. Parafrazując słowa twórcy skautingu, baśniowi bohaterowie, a jednocześnie ich wychowawcy, odbijają się w dziecięcych oczach, duszach, zachowaniu jak w lustrach (R. Baden-Powell). Należy zatem zadbać o to, by nie były to krzywe zwierciadła.

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie roli baśni w edukacji i wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym oraz wskazanie ich potencjału w kształtowaniu (otwartych) postaw w kontekście edukacji międzykulturowej. Szczególną uwagę poświęcono znaczeniu czytania baśni przez rodziców, nauczycieli i wychowawców oraz ich wpływowi na rozwój dziecka w różnych aspektach.

 Znaczenie edukacji międzykulturowej w kontekście współczesnych wyzwań globalnych – baśnie, legendy, klechdy i powiastki

W obliczu narastających procesów globalizacyjnych oraz dynamicznych ruchów migracyjnych, edukacja międzykulturowa staje się fundamentalnym komponentem współczesnych systemów edukacyjnych. Przemiany demograficzne i kulturowe, wynikające z tych procesów, generują nowe wyzwania dla pedagogów, zmuszając do rewizji tradycyjnych modeli edukacyjnych. Artykuł ten ma na celu przedstawienie znaczenia edukacji międzykulturowej w budowaniu społeczeństwa opartego na wzajemnym zrozumieniu i współpracy. Edukacja międzykulturowa opiera się na założeniu, że różnorodność kulturowa stanowi wartość dodaną, a nie przeszkodę w procesie edukacyjnym. Przy jednoczesnym poszanowaniu rodzimych wartości, prawd i zwyczajów. Ważne jest, by osiągany konsensus nie wykorzeniał i nie wykrzywiał wartości wypracowanych przez lata na rodzimym gruncie, z jednoczesnym poszanowaniem innych kultur.

• Teoria komunikacji międzykulturowej – zakłada, że interakcje międzykulturowe mogą prowadzić do wzbogacenia doświadczeń jednostek oraz do lepszego zrozumienia własnej tożsamości kulturowej.

• Koncepcja wielokulturowości – promuje ideę, że obecność wielu kultur w jednej przestrzeni społecznej prowadzi do wzajemnego ubogacenia i powinna być postrzegana jako szansa, a nie zagrożenie.

• Pedagogika krytyczna – podkreśla konieczność krytycznej refleksji nad strukturami władzy i dominacji, które wpływają na relacje międzykulturowe w kontekście edukacyjnym.

Wyzwania i bariery w edukacji międzykulturowej:

• Bariera językowa – różnice językowe mogą utrudniać komunikację i zrozumienie między uczniami a nauczycielami oraz między uczniami z różnych środowisk kulturowych. Choć wiemy, że spoiwem dziecięcych światów bywa zabawa, niejednokrotnie wspierana przez bohaterów współczesnych bajek i znanych baśni. Dziecięce pląsy, gry terenowe nie potrzebują języków narodowych.

• Stereotypy i uprzedzenia – istniejące stereotypy i uprzedzenia mogą negatywnie wpływać na proces edukacyjny, prowadząc do wykluczenia i marginalizacji uczniów. Nicią porozumienia stają się wspólne baśniowe tematy, zmagania ulubionych bohaterów, ilustracje do baśni, tła muzyczne ilustrujące audiobooki.

• Niedostosowanie programów nauczania – tradycyjne programy nauczania często nie uwzględniają różnorodności kulturowej, co może prowadzić do braku zaangażowania i motywacji uczniów z mniejszości etnicznych. Wspólne motywy, (baśniowe rośliny i zwierzęta) takie jak smoki, jabłka, atrybuty mocy: peleryny, różdżki mogą stanowić kanwę do budowania międzykulturowych zajęć. Należy pamiętać, iż „Czerwone Kapturki”, „Kopciuszki”, koty, osły, kaczki, kwiaty paproci zunifikowały się na przestrzeni dekad, a wręcz stuleci, wspomagane i osłabiane, rozpraszane i wykrzywiane (oczywiście w mało baśniowych zwierciadłach). A mimo to klasyczne baśnie (tak bardzo różne od swych pierwowzorów) znane są dzieciom na całym świecie. Weszły na stałe do wielu scenariuszy zajęć, programów i wytycznych.

Rola edukatora w procesie edukacji międzykulturowej

Edukatorzy, nauczyciele, wychowawcy odgrywają kluczową rolę w promowaniu edukacji międzykulturowej. Powinni oni być świadomi własnych uprzedzeń i stereotypów oraz dążyć do tworzenia inkluzywnego środowiska edukacyjnego, przy jednoczesnym zachowaniu rodzimych zwyczajów, tradycji i wartości. Ważne jest, aby nauczyciele byli wykwalifikowani w zakresie komunikacji międzykulturowej oraz posiadali umiejętności niezbędne do pracy w zróżnicowanych kulturowo klasach i grupach. Znajomość kultur, wierzeń i historii poszczególnych grup etnicznych, narodów czy religii stanowi nieodzowny element świadomości współczesnego belfra.

W kolejnych częściach artykułu odnaleźć można przykłady dobrych praktyk w edukacji międzykulturowej w nawiązaniu do realizowanego przez studentów poznańskiej pedagogiki na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu Projektu „MEWA - Technologie audiowizualne w edukacji międzykulturowej dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym” - Studenckie koła naukowe tworzą innowacje (PROJEKT MEiN Id:569752; Nr rej. SKN/SP/569752/2023). Jest to uniwersalne kompendium, stanowiące pewną propozycję, w której baśniowe przykłady są zaczynem do działań nauczycieli, rodziców, instruktorów harcerskich, wychowawców.

• Programy wymiany międzynarodowej – umożliwiają uczniom, studentom (także nauczycielom) zdobywanie bezpośrednich doświadczeń kulturowych, co sprzyja budowaniu zrozumienia i szacunku dla innych kultur, tworzeniu się więzi ponad granicami. Projekt „MEWA” stanowił okazję do budowania relacji ze studentami z różnych stron świata, studiującymi na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Część z nich uczestniczyła w projektowych warsztatach i szkoleniach, wspierała tłumaczenia baśni (z różnych stron śwata na język polski). 

• Projekty edukacyjne – realizowane w szkołach i na uczelniach, które mają na celu promowanie współpracy międzyszkolnej i międzyuczelnianej, uczniowskiej i studenckiej. To okazja do powstawania inicjatyw oddolnych, odkrywania różnych kultur poprzez wspólne projekty i aktywności. W ramach Projektu „MEWA” studenci planowali, realizowali i podsumowywali szereg działań: tworząc narzędzie badawcze, analizując komunikaty medialne, przygotowując konferencje naukowe, planując wystąpienia naukowe, pisząc artykuły do czasopism branżowych, wykorzystując narzędzia AI, pracując w programach do tworzenia i obróbki dźwięku, do tworzenia i obróbki filmów i animacji, do tworzenia i obróbki grafik i fotografii.

• Szkolenia dla studentów, uczniów i nauczycieli – warsztaty z profesjonalistami, zajęcia otwarte, seminaria naukowo-dydaktyczne, programy doskonalenia zawodowego, które przygotowują do pracy w zróżnicowanych kulturowo środowiskach edukacyjnych. Projekt „MEWA” to okazja do poszerzania profesjonalnego warsztatu, to realne działania edukacyjne, odnoszące się do warsztatów z emisji głosu, filmowania i pracy operatora kamery, montażysty filmowego, twórcy animacji. To także warsztaty, seminaria i dyskusje z zakresu AI, grafiki komputerowej, mediów społecznościowych, budowania stron. Projekt był także ciekawą okazją do tworzenia audiobooków (słuchowisk), profesjonalnej obróbki dźwięku, komponowania ścieżek dźwiękowych, łączenia poszczególnych elementów w całość, renderowania ich oraz publikowania w ogólnodostępnych (otwartych zasobach) przestrzeniach sieci, na stronach www, YouTube, Facebooku, Instagramie i Spotify.

Dzieciństwo splecione z baśniowym światem

Zarówno okres średniego, jak i późnego dzieciństwa mają ogromny wpływ na funkcjonowanie jednostki w przyszłości. Wielu badaczy podnosi w swych analizach temat podziału życia człowieka na poszczególne okresy, odnosząc się do zmian: fizycznych, psychicznych, poznawczych, moralnych czy społecznych. Należy przytoczyć klasyczne już: teorię J. Piageta i jej stadia rozwoju poznawczego, teorię E. Eriksona i etapy rozwoju psychospołecznego czy teorię L. Kohlberga i jej stadia rozwoju moralnego. Każda z nich skupiona jest na innym kryterium, dzięki temu badacze byli w stanie wyodrębnić konkretne etapy. W swoich założeniach J. Piaget wyróżnia 4 stadia, przy czym jedno z nich bezpośrednio odnosi się do wieku przedszkolnego (2-7 lat). R. Johnson i inni zauważają, że: dzieci angażują się w proces eksperymentowania z nowo nabytą zdolnością wykorzystywania reprezentacji umysłowych, co często prowadzi do manifestacji wysokiego poziomu kreatywności. Twórczość ta jest szczególnie widoczna w przejawach animizmu oraz w symbolicznych zabawach, które są charakterystyczne dla stadium przedoperacyjnego rozwoju poznawczego. Istnieje uzasadnione twierdzenie, że wraz z przejściem do kolejnych etapów rozwoju, następuje spadek kreatywności w kontekście rozwiązywania problemów. W związku z tym, postęp poznawczy nie tylko przynosi zyski, ale również wiąże się z pewnymi stratami (2022 s. 182). 

W przypadku E. Eriksona wiek ten dotyczy etapu rozwiązywania konfliktów pomiędzy ,,inicjatywą, a poczuciem winy”. R. Johnson (i inni, 2022) podkreślają istotę podejścia rodziców i nauczycieli do dzieci - jako aspekt pobudzający lub zniechęcający do kształtowania poczucia wolności i pewności siebie. Jak więc pracować z dziećmi na tym etapie rozwojowym? Przede wszystkim należy stworzyć przestrzeń do zabawy swobodnej - kluczowej pod wieloma względami. Rozwija ona nie tylko kreatywność, myślenie abstrakcyjne czy słownictwo. Jest też miejscem do nauki współpracy, kontrolowania swoich potrzeb, weryfikacji ich z pragnieniami innych członków grupy. Na tym etapie równie ważne jest prowadzenie zajęć tak, by dzieci nie odczuwały obecności programu, a ewentualne zadania do wykonania w książkach, ćwiczeniach czy kartach pracy przebiegały w sposób swobodny, niewymuszony – wynikający z chęci, a  nie z paradygmatu behawiorystycznego (2022 s. 195). 

Nauczyciel (niezależnie od miejsca i czasu) powinien być drogowskazem na rozdrożu – kreatorem wydarzeń w świecie dziecka, a nie kierownikiem dyktującym z góry polecenia. Warto w tym miejscu odnieść się do słów Janusza Korczaka: ,,Wychowawca, który nie wtłacza, a wyzwala, nie ciągnie, a wznosi, nie ugniata, a kształtuje, nie dyktuje, a uczy, nie żąda, a zapytuje, przeżyje wraz z dzieckiem wiele natchnionych chwil, łzawym wzrokiem nieraz patrzeć będzie na walkę anioła z szatanem, gdzie biały anioł triumf odnosi.” (J. Korczak 1993, s. 87). 

Okres edukacji wczesnoszkolnej, w porównaniu do przedszkolnej, jest już bardziej usystematyzowany, ograniczony pewnymi normami i przepisami (takimi jak ławki, wstępnie normowany czas pracy, bardziej wyraźny podział na obszary tematyczne czy przedmioty). Jednak wciąż zachodzi tutaj wiele przemian w myśleniu i zachowaniu dzieci. Piaget określa ten wiek (7-11 rok życia) jako stadium operacji konkretnych. Autorzy książki pt. ,,Psychologia. Kluczowe koncepcje” - na podstawie założeń szwajcarskiego psychologa - stwierdzają, że uczniowie w tym czasie: ,,przełamują barierę nieodwracalności, by po raz pierwszy zrozumieć, że wiele rzeczy pozostaje zasadniczo niezmiennych, mimo że zmienia się ich wygląd. (...) Potrafią już mianowicie rozwiązywać problemy, manipulując wyłącznie w swoim umyśle. ” (Johnson R. i inn., 2022 s. 183). W przypadku teorii E. Eriksona wiek ten powinien rozwiązać kryzys nazwany ,,kompetencja vs poczucie niższości”. Tak jak we wcześniejszym etapie, kluczowe jest podejście nauczycieli, wychowawców. Troskliwy i wspierający styl wychowania umożliwia dzieciom w tym stadium rozwoju refleksję nad własnymi doświadczeniami, co wspomaga ich proces uczenia się na podstawie zarówno sukcesów, jak i niepowodzeń. Ponadto, taki styl wychowania pomaga im zrozumieć, że niektóre porażki są nieuniknionym elementem procesu rozwojowego. 

Nauczyciele powinni tworzyć przestrzeń umożliwiającą zarówno indywidualną, jak i grupową pracę uczniów, dostosowując obowiązujący materiał do ich ciekawości poznawczej, możliwości i potrzeb rozwojowych. Kluczowe jest, aby w tym okresie zakorzenić w dzieciach chęć do poszerzania swoich kompetencji oraz zdobywania nowej wiedzy. Ważne jest również zachęcanie do przekraczania swoich przyzwyczajeń i norm, aby otwierały się na świat. Czytanie baśni dzieciom w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym odgrywa w tym procesie szczególnie istotną rolę. Baśnie, poprzez swoje bogate fabuły, zasady moralne, normy społeczne i przykłady osobowe poszczególnych bohaterów, stanowią sugestywne, barwne i wielowątkowe narzędzie edukacyjne. Oddziaływanie baśni na dziecko jest głębokie i wielowymiarowe – wspomaga chociażby rozwój empatii, wyobraźni oraz zrozumienia konsekwencji działań bohaterów. Okres wczesnoszkolny powinien przygotować uczniów do dalszej edukacji, rozwijając umiejętności, takie jak płynne pisanie, czytanie, liczenie, logiczne myślenie oraz myślenie przyczynowo-skutkowe. Czytanie baśni wspiera te umiejętności, jednocześnie zaszczepiając miłość do zdobywania wiedzy samej w sobie, co jest fundamentem trwałego i wszechstronnego rozwoju uczniów.

 Baśń - rozwijanie umiejętności symbolicznego myślenia u dzieci

W edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej korzysta się z wielu materiałów i narzędzi, które mają wpłynąć na bogactwo, atrakcyjność i zrozumienie tematu omawianego podczas zajęć. Częstą praktyką stosowaną przez nauczycieli jest bazowanie na baśniach. Jak pisał Bruno Bettelheim (1980, s. 179), baśń, jako forma literacka i dzieło sztuki, stanowi unikalne i wyjątkowe medium, które jest całkowicie przystępne i zrozumiałe dla dziecka i jak każdym wielkim dziele sztuki, głębokie znaczenie baśni jest subiektywne i może różnić się między poszczególnymi odbiorcami oraz zmieniać się dla tej samej osoby w różnych okresach jej życia. Dziecko czerpie z baśni różne treści i znaczenia, zależnie od swoich aktualnych zainteresowań i potrzeb. Stworzenie warunków umożliwiających powrót do tej samej baśni w różnych momentach życia, pozwala dziecku na ponowne odkrywanie i reinterpretację jej znaczeń, dostosowując je do nowych doświadczeń i poziomu dojrzałości. B. Bettelheim podkreśla w swych pracach konieczność indywidualizowania procesu kształcenia, który możemy wspierać baśnią, jako przedłużeniem i rozszerzeniem szkolnych ławek. Przyległym do tej tematyki terminem jest bajka. Oczywiście różni się on od baśni, jednak dla celów edukacyjnych możemy postawić je jako wspólny pień, dążący do realizacji tych samych celów. Piotr Kowolik (2004, s. 39) określając różnice występujące między tymi gatunkami, podkreśla jednocześnie, że są one sobie bliskie, wzajemnie się przenikając i uzupełniając. Bajki i baśnie, znane także jako bajki magiczne, zwierzęce lub alegoryczne, mają swoje korzenie w fantazji pierwotnego człowieka, jego doświadczeniach społecznych oraz prymitywnej wiedzy o otaczającym świecie. Wyrosłe z egzystencjalnej tęsknoty za pięknem, dobrem i sprawiedliwością, stanowią wytwory kultury duchowej odległych epok cywilizacyjnych. Pomimo tego, nadal zajmują istotne miejsce w literaturze dziecięcej, pozostając jednymi z najchętniej czytanych tekstów przez młodych odbiorców, dzięki różnorodnym realizacjom literackim.

Zarówno baśń, jak i bajka, pod warstwą elementów fantastycznych, ukazują prawdziwe wartości, które są ponadczasowe i powinny być ogólnie praktykowane (dobro, braterstwo, współpraca, szacunek do drugiego człowieka, miłość). Teksty te przepełnione są wieloma symbolami i motywami, co znajduje zastosowania w późniejszych zabawach dziecięcych. Kielar-Turska zauważa, że posługiwanie się symbolami wiąże się z umiejętnością tworzenia reprezentacji umysłowych oraz zdolnością do mentalnego wyobrażania. Nie każda reprezentacja umysłowa ma charakter symboliczny; niektóre mogą być jedynie pamięcią czynności lub zdarzeń. Dziecko, które potrafi posługiwać się symbolami, jest zdolne do integrowania tych reprezentacji w bardziej złożone struktury. Rozwój tej zdolności jest wspierany przez kontakt z literaturą, w szczególności z baśniami, które dostarczają bogatych treści do rozwijania wyobraźni i symbolicznego myślenia (2004, s. 98).

Kluczowym przesłaniem dla pedagogów i wychowawców jest to, że kontakt z literaturą, zwłaszcza z baśniami, jest nieoceniony dla rozwijania zdolności symbolicznego myślenia u dzieci. Poprzez wspieranie ich umiejętności tworzenia i integrowania reprezentacji umysłowych, baśnie odgrywają istotną rolę w ich intelektualnym i emocjonalnym rozwoju. Zachęcanie dzieci do obcowania z literaturą jest zatem nie tylko wzbogaceniem ich wyobraźni, ale także fundamentem dla ich przyszłego, bardziej złożonego myślenia.

 Rola Baśni w Edukacji

Baśnie, jako element kultury duchowej, pełnią rolę narzędzia edukacyjnego, które wspiera rozwój emocjonalny, moralny i społeczny dzieci. B. Bettelheim (1980, s. 201) zauważa, że „baśnie dostarczają dziecku bogatego materiału do przemyśleń nad różnymi aspektami życia. Pomagają mu zrozumieć siebie i innych, a także radzić sobie z lękami i problemami.” Właśnie dzięki temu baśnie są często wykorzystywane w przedszkolach i szkołach podstawowych jako środek przekazywania ważnych wartości i umiejętności.

Baśnie uczą dzieci odróżniania dobra od zła, pokazując, że dobre uczynki są nagradzane, że bycie dobrym, uczciwym, wrażliwym to postawy godne naśladowania. W ten sposób wzmacniają w nich poczucie sprawiedliwości i moralności. Ponadto, baśnie rozwijają wyobraźnię i kreatywność, umożliwiając dzieciom przeniesienie się w świat fantazji, gdzie mogą przeżywać przygody i stawiać czoła różnym wyzwaniom. Dzięki temu dzieci uczą się radzenia sobie z trudnościami i rozwijają umiejętności rozwiązywania problemów.

Baśnie i bajki, oprócz angażowania uwagi poprzez swoje treści, oddziałują na uczniów również poprzez swoją literacką formę. Bogactwo opisów i dialogów, charakterystycznych dla tych utworów, rozwija wyobraźnię i kreatywność dzieci, co jest kluczowe w procesie ich wczesnej edukacji. Ponadto, wpływają one korzystnie na umiejętności komunikacyjne dzieci, systematyzując ich sposób wypowiadania się oraz wzbogacając zasób słownictwa. Baśnie praktykowane (bajane) już od stuleci - jak pisze B. Bettelheim – „wysubtelniały się, stając się nośnikami zarazem jawnych i skrytych znaczeń — stając się zdolne do jednoczesnego przemawiania do wszystkich warstw osobowości ludzkiej i przekazując swoje treści w taki sposób, że dostępne są one w równej mierze nieuczonemu umysłowi dziecka, jak umysłowości ukształconego dorosłego.” (1980, s.173). Dzięki temu, wspólna lektura z uczniami, wpływa nie tylko na młode umysły dziecięce lecz i na samego nauczyciela.

 Znaczenie scenariuszy i kart zabaw – edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna

Scenariusze i karty zabaw stanowią istotne narzędzia wspomagające proces edukacyjny dzieci, zwłaszcza w kontekście edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. W ramach projektu „MEWA - Technologie audiowizualne w edukacji międzykulturowej” zidentyfikowano kluczowe elementy, które przyczyniają się do ich atrakcyjności oraz skuteczności w rozwijaniu kompetencji poznawczych, społecznych i emocjonalnych dzieci. Scenariusze i karty zabaw powinny promować aktywność uczniów zarówno indywidualną, jak i grupową, gdzie to dzieci stają się twórcami zajęć, a nauczyciel pełni rolę moderatora i facylitatora. Istotne jest, aby instrukcje były jasne i klarowne, co umożliwia samodzielne zrozumienie polecenia i jego realizację przez uczniów. Aktywności te powinny być bezpośrednio powiązane z treściami edukacyjnymi, w tym z literaturą, taką jak bajki i baśnie, co zwiększa ich atrakcyjność i angażuje dzieci w proces nauki.

Scenariusze wykreowane w ramach projektu „MEWA” mają na celu wspieranie edukacji międzykulturowej, co jest kluczowe dla poszerzania horyzontów myślowych dzieci oraz wzmacniania poczucia wspólnotowości. Odwoływanie się do różnych kultur umożliwia dzieciom zrozumienie i akceptację różnorodności, co jest niezbędne w globalizującym się świecie. Scenariusze zawierają różnorodne zabawy do wyboru, dając dzieciom swobodę decyzyjną i odpowiedzialność za swoje działania. Taki układ materiałów dydaktycznych stwarza możliwość kształtowania kompetencji decyzyjnych, odpowiedzialności oraz elastyczności. Zadania te odnoszą się do różnych aspektów edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, wymagając odpowiedniego przygotowania. Holistyczne podejście do rozwoju dzieci jest kluczowym założeniem, stąd ćwiczenia artystyczne wspomagają motorykę małą, kreatywność oraz współpracę, a aktywności ruchowe promują zdrowy rozwój fizyczny i społeczny.

Dzięki tańcom, zabawom muzycznym oraz innym aktywnościom sensorycznym i artykulacyjnym, dzieci mogą rozwijać swoje zmysły oraz umiejętności komunikacyjne. Zadania te są zaprojektowane tak, aby angażować wszystkie zmysły dzieci i wspierać ich wszechstronny rozwój. Punktem wspólnym dla wszystkich scenariuszy są karty zabaw, które skupiają się na rozwijaniu kompetencji polonistycznych i matematycznych. W zakresie językowym, ćwiczenia te obejmują rozróżnianie liter, głosek, sylab, określanie części mowy, rozumienie tekstu czytanego, budowanie zdań oraz analizę i syntezę wyrazów.

W przypadku nauk ścisłych, skupiono się na prostych obliczeniach matematycznych oraz porównywaniu wielkości i ilości. Wszystkie te ćwiczenia mają na celu rozwijanie zdolności logicznego myślenia, łączenia faktów oraz procesu dedukcji. Scenariusze do zajęć oraz karty zabaw pomagają porządkować pracę dydaktyczną, nadając jej jasny plan i harmonogram. Ważne jest jednak, aby nauczyciele nie popadali w rutynę i regularnie modyfikowali podejmowane działania, by zajęcia były interesujące i zaskakujące dla dzieci.

Rola nauczyciela w stosowaniu kart zabaw jest kluczowa. Jeśli pedagog będzie bezkrytycznie naśladował podręczniki i materiały dodatkowe, jego motywacja do pracy spadnie, a dzieci przyzwyczają się do określonych schematów, co negatywnie wpłynie na ich pragnienie doskonalenia się. Nauczyciel powinien stale rozwijać swoje kompetencje zawodowe i dostosowywać metody pracy do zmieniających się potrzeb uczniów oraz dynamicznie rozwijających się trendów edukacyjnych. Umiejętnie, odpowiednio zaprojektowane scenariusze i karty zabaw są nieocenionym narzędziem w edukacji dzieci, wspierając ich holistyczny rozwój oraz kształtowanie kluczowych kompetencji. Edukacja międzykulturowa, kreatywność, odpowiedzialność i logiczne myślenie to tylko niektóre z umiejętności, które można skutecznie rozwijać poprzez mądre i przemyślane zastosowanie tych narzędzi w procesie dydaktycznym.

 Bajki Terapeutyczne

Warto również wspomnieć o bajkach terapeutycznych, które są specjalnym rodzajem literatury skierowanym do dzieci, mających różne trudności emocjonalne, społeczne czy zdrowotne. Historie zawarte w tego typu bajkach / baśniach odgrywają ważną rolę w psychologicznym i emocjonalnym rozwoju dzieci, umożliwiając im zrozumienie i przetworzenie trudnych doświadczeń życiowych, takich jak choroby, problemy rodzinne, czy śmierć. Poprzez identyfikację z bohaterami tych opowieści, dzieci mogą w bezpieczny sposób eksplorować i zrozumieć swoje emocje, ucząc się jednocześnie radzenia sobie z nimi.

Bohaterowie literaccy często stają przed wyzwaniami odzwierciedlającymi rzeczywiste problemy, z którymi dzieci mogą się spotkać. Kiedy postacie zmagają się z lękami, stratą lub konfliktami, dzieci uczą się, jak te emocje rozpoznawać i jak sobie z nimi radzić. Na przykład, postacie literackie, które przechodzą przez trudności związane z chorobą czy śmiercią bliskich, oferują dzieciom wzorce zachowań i strategie radzenia sobie w podobnych sytuacjach.

Historie literackie pozwalają również na sublimację wewnętrznych konfliktów i lęków dzieci, przekształcając je w zrozumiałe narracje. Proces ten sprzyja refleksji nad własnymi doświadczeniami i emocjami, co wspiera rozwój bardziej złożonych umiejętności myślenia i radzenia sobie z problemami. Kontakt z literaturą umożliwia dzieciom rozwijanie empatii i zrozumienia dla innych, co jest kluczowe dla kompetencji społecznych i emocjonalnych. W związku z tym, pedagogowie i wychowawcy powinni aktywnie wspierać kontakt dzieci z bohaterami bajek i baśni, aby wspomagać ich wszechstronny rozwój i zdolność radzenia sobie z życiowymi wyzwaniami.

Zakończenie, czyli rzecz o praktycznym wykorzystaniu baśni w edukacji

Wykorzystanie baśni w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej oferuje szeroki wachlarz praktycznych możliwości, które wspierają wszechstronny rozwój dzieci, uatrakcyjniając warsztat narzędziowy nauczycieli i wychowawców. Poprzez czytanie baśni na głos, wychowawcy mogą rozwijać umiejętności słuchania i koncentracji, a także wprowadzać dzieci w świat literatury, który kształtuje ich zdolności językowe i wyobraźnię. Zachęcanie dzieci do odgrywania scenek z baśni sprzyja nie tylko rozwojowi umiejętności społecznych i komunikacyjnych, ale również wspiera ich zdolności empatii i współpracy, a niejednokrotnie także wspomaga to wieloaspektowo motorykę.

Wykorzystanie baśni w zajęciach plastycznych pozwala dzieciom na wyrażanie swojej kreatywności i wyobraźni poprzez różnorodne formy artystyczne, takie jak rysowanie, malowanie, czy tworzenie kukiełek, lepienie, składania etc. Twórcze podejście do baśni umożliwia dzieciom lepsze zrozumienie fabuły oraz głębsze przeżycie emocji i wartości prezentowanych w opowieściach. Co ważne, baśń czytana, słuchana pozwala na samodzielne kreowanie postaci w wyobraźniach dziecięcych, bez narzuconych form znanych z kreskówek czy gier.

Nie można również zapomnieć o bogactwie kulturowym, jakie niosą ze sobą baśnie z różnych stron i zakątków świata. Włączanie do programu edukacyjnego baśni pochodzących z odmiennych kultur sprzyja rozwijaniu otwartości i tolerancji u dzieci, ucząc je szacunku dla różnorodności kulturowej. Poznawanie historii z różnych kultur pozwala dzieciom zrozumieć, że mimo różnic, wartości takie jak dobro, prawda, sprawiedliwość i odwaga powinny być uniwersalne i wspólne dla wszystkich ludzi.

Rozwój człowieka w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym jest kluczowy dla jego przyszłego funkcjonowania. Baśnie, jako narzędzie edukacyjne, wspierają rozwój emocjonalny, moralny i społeczny dzieci, pomagając im zrozumieć siebie i świat wokół nich. Dzięki swojej uniwersalności i głębokiemu znaczeniu, baśnie pozostają ważnym elementem edukacji, pomagając dzieciom rozwijać kluczowe umiejętności i wartości.

W kontekście współczesnej edukacji międzykulturowej, baśnie mogą odgrywać szczególną rolę w budowaniu mostów między różnymi kulturami i promowaniu dialogu międzykulturowego. Dlatego też praktyczne wykorzystanie baśni w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej powinno być integralną częścią programu nauczania, wspierając nie tylko rozwój indywidualny dzieci, ale także kształtując ich świadomość kulturową i społeczną.