Mija 10 lat od zmian w systemie metodycznym ZHP. W rozmowach z instruktorami okazuje się, że niewielu z nich wie, jaki przebieg miało wprowadzanie tych zmian przez władze ZHP.
Do trybu wprowadzania tych zmian i prowadzenia dyskusji nad nimi były (i są) olbrzymie zastrzeżenia. A więc po kolei, według informacji znalezionych na nie istniejącej już stronie www.zhp.org.pl/zmiany (na zielono zaznaczone są komentarze):

• W 1999 roku przeprowadzono w Polsce reformę oświaty - odtąd nauka w szkole podstawowej trwa sześć lat, potem następuje trzyletni okres nauki w gimnazjum, a następnie w szkole ponadgimnazjalnej (szkole zawodowej, liceum lub technikum).
  Zaistniało ryzyko, że skrócenie czasu nauki w szkole podstawowej i częste zmiany szkół spowodują mniejsze więzi emocjonalne harcerzy z macierzystą drużyną, przerwanie harcerskiego ciągu wychowawczego i mniejsze oddziaływanie harcerstwa na młodzież.
  
  
  


• W sierpniu 1999 rozpoczęto w ZHP "Projekt Gimnazjum". W ramach projektu, do Zjazdu ZHP w grudniu 2001, miały być przeprowadzone badania pilotażowe wpływu reformy oświaty na program i działanie związku. Na podstawie ich wyników miał być opracowany projekt zmian dotyczących programu, metodyki i struktury ZHP.
  
  
  


• W podsumowaniu badań znalazł się m.in. postulat ożywienia istniejącego systemu stopni harcerskich i sprawności. Nie było jednak mowy o tym, na czym to ożywienie miałoby polegać. W dokumencie nazwanym "Wnioski końcowe" [z projektu "Gimnazjum"] znalazło się zdanie, iż "szczególnie istotna jest weryfikacja treści wymagań na stopnie i programów sprawności". Była więc mowa raczej o weryfikacji treści wymagań, a nie o rewolucji w systemie stopni, zmianie ich nazw i oznaczeń czy dodawaniu nowych stopni.
  
  
  


• XXXII Zjazd ZHP (grudzień 2001) zajął się m.in. wynikami pracy projektu "Gimnazjum" i (na mocy Uchwały Nr 3 XXXII Zjazdu ZHP w sprawie "Barw Przyszłości") zobowiązał Radę Naczelną do przeprowadzenia ogólnopolskiej dyskusji metodycznej, przy wykorzystaniu wyników prac projektu "Gimnazjum" oraz dostępnych badań.
  
  
  


• Dla instruktorów bardzo uważnie i regularnie czytających miesięcznik "Czuwaj" pierwszym sygnałem zapowiadającym kierunek zmian, w tym dodanie nowego stopnia, był artykuł wicenaczelniczki ZHP hm. Anny Poraj "Metodyki harcerskiej porządkowanie" w numerze 3/2002. Znalazła się w nim krótka informacja, że "Wydział Harcerski przygotowuje koncepcję podziału metodycznego na harcerzy ze szkoły podstawowej i harcerzy gimnazjalistów. Z tego wynikają rozważania nad ponownym wprowadzeniem próby harcerza (przygotowującej do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego) oraz sześciostopniowego systemu stopni harcerskich (na każdy etap szkolny po dwa stopnie). Przebiega również praca nad porządkowaniem i uaktualnianiem sprawności harcerskich oraz propagowaniem wśród harcerzy z gimnazjum znaków służb." Nie jest jasne, dlaczego Główna Kwatera przyjęła taki kierunek zmian zanim jeszcze rozpoczęto szeroką dyskusję na ten temat.
  
  
  W tym samym numerze hm. Ewa Gąsiorowska, kierowniczka Wydziału Harcerskiego GK ZHP w artykule "Nowy harcerz i nowa harcerka" napisała: "Być może należy nawet wprowadzić szósty (a w kolejności czwarty), dodatkowy stopień, zdobywany właśnie przez harcerzy-gimnazjalistów."
  
  
  Spora część harcerzy i instruktorów związku, nie czytająca "Czuwaj" regularnie, mogła nadal nie wiedzieć o planowanych zmianach.
  
  
  


• Rada Naczelna dopiero w czerwcu 2002 roku [!] przyjęła plan i harmonogram ogólnopolskiej dyskusji metodycznej na temat metodyki grup wiekowych, obejmujący okres od kwietnia 2002 [tak!]. Celem prac miało być "Uporządkowanie systemu metodycznego ZHP i jego dostosowanie do współczesnych potrzeb". Dyskusja dotycząca metodyki grup wiekowych, rozpoczęta jeszcze w ramach Projektu "Gimnazjum" miała zakończyć się podjęciem decyzji o wyodrębnieniu lub niewyodrębnianiu grupy gimnazjalnej jako odrębnej grupy wiekowej, w oparciu o wyniki badań. Ze strony Rady Naczelnej zatem nie wszystko jeszcze było przesądzone.
  
  
  Wśród tez do omówienia i opracowania znalazł się (jako jeden z dwunastu) punktów: "2. Instrumenty metodyczne (określenie roli i funkcji poszczególnych instrumentów, uporządkowanie zestawu sprawności, analiza systemu stopni harcerskich)". Zapis Rady Naczelnej o pracach nad stopniami był więc bardzo lakoniczny, była mowa tylko o analizie, a nie o tym, że szykuje się gruntowna zmiana systemu stopni.
  
  
  


• Rada Naczelna zobowiązała Główna Kwaterę ZHP do przeprowadzenia tej dyskusji oraz przedstawienia do końca sierpnia 2002 roku [!] projektu zmian metodycznych, które będą przedmiotem konferencji i seminariów instruktorskich. Ten projekt Głównej Kwatery w przeciwieństwie do innych dokumentów związanych ze zmianami metodycznymi, nie został opublikowany w internecie i nie jest dostępny osobom nie biorącym bezpośredniego udziału w pracach.
  
  
  Do przygotowania zmian metodycznych Naczelnik ZHP powołał wspólny zespół, w którego skład weszli zarówno instruktorzy GK jak i Rady Naczelnej.
  
  
  Dyskusja przebiegać miała w formie: 1) prac tego zespołu metodycznego, 2) forum dyskusyjnego w internecie, 3) artykułów w "Czuwaj" (zgodnie z harmonogramem zatwierdzonym w czerwcu, dyskusja teoretycznie miała odbywać się w każdym numerze miesięcznika w 2002 r.), 4) dyskusji podczas zbiórek zastępców komendantów chorągwi ds. programowych i kierowników referatów, 5) prac Wydziału Strategii i Analiz, w tym badań wśród drużynowych i instruktorów - nauczycieli gimnazjalnych, 6) konferencji instruktorskich.
  
  
  
  


• Chorągwiane konferencje i seminaria instruktorskie, w których mogliby uczestniczyć zainteresowani instruktorzy, miały się odbyć - według harmonogramu - do 15 października 2002 r. Czas na ich zorganizowanie był więc bardzo krótki (w praktyce ok. 2 miesięcy), a w praktyce o niektórych konferencjach, np. w Chorągwi Stołecznej, niewiele było wiadomo zainteresowanym. Nie wszystkie konferencje przekazały swoje stanowiska, co pozostawia wątpliwości, czy się w ogóle odbyły.
  
  
  
  Tezy do dyskusji na konferencjach, które miały się odbyć w każdej chorągwi, zamieszczono w 9/2002 numerze "Czuwaj". Znalazły się wśród nich m.in.: "WPROWADZENIE PRÓBY HARCERZA PRZYGOTOWUJĄCEJ W KAŻDYM WIEKU DO ZŁOŻENIA PRZYRZECZENIA HARCERSKIEGO" oraz "WPROWADZENIE SZEŚCIOSTOPNIOWEGO SYSTEMU STOPNI HARCERSKICH - PO DWA NA KAŻDĄ GRUPĘ METODYCZNĄ".
  
  
  Konferencja Chorągwi Gdańskiej wyraziła sprzeciw wobec prowadzenia dyskusji w tak krótkim czasie. Takie głosy nie wpłynęły jednak na tempo i tryb prac. Kilka konferencji: Chorągwi Kieleckiej, Wielkopolskiej, Warmińsko-Mazurskiej, Krakowskiej i innych wyrażało opinie, że system 5-stopniowy uznają za lepszy, miało liczne zastrzeżenia do pomysłu systemu 6-stopniowego lub było bardzo podzielonych i nie wypracowało jednoznacznego stanowiska.
  
  
  
  


• W 12 numerze "Czuwaja" znalazła się krótka wzmianka - stanowisko Ogólnopolskiej Konferencji Metodycznej w Załęczu Wielkim, zorganizowanej 26 października 2002 r. Konferencja była - jak napisano w "Czuwaju" - "podsumowaniem [?] ogólnozwiązkowej dyskusji na temat zmian metodycznych, na miesiąc przed przyjęciem zmian przez Radę Naczelną ZHP".
  
  Uczestnicy ogólnopolskiej konferencji wyrazili przekonanie co do "wprowadzenia sześciostopniowego systemu stopni harcerskich, po dwa na każdą grupę metodyczną", oraz "próby harcerza dla wstępujących do naszej organizacji bez względu na wiek - jako odrębnej formy przygotowania do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego" [a zatem oddzielenia Przyrzeczenia od zdobywania stopni]. Nie jest jasne, skąd wzięło się takie silne przekonanie, skoro na konferencjach chorągwianych (patrz stanowiska konferencji chorągwianych) wyrażano bardzo różnorodne opinie, które uniemożliwiają ich jednoznaczne uogólnienie w kwestii wprowadzenia nowego stopnia, zmian nazw stopni, oznaczeń czy też oddzielania stopni od złożenia Przyrzeczenia. Istnieje podejrzenie, że albo oficjalne stanowisko konferencji w Załęczu nie jest odzwierciedleniem pełnej opinii jej uczestników, albo też jej uczestnicy nie byli reprezentatywni dla poszczególnych chorągwi ZHP, które 1-2 miesiące wcześniej wyraziły tak rozbieżne opinie.
  
  
  


• 24 listopada 2002 roku Rada Naczelna ZHP podjęła uchwałę w sprawie zmian w systemie metodycznym ZHP. Postanowiono, że od początku roku harcerskiego 2003/2004 członków zwyczajnych nie będących instruktorami i seniorami dzieli się na grupy metodyczne: zuchy (6-10 lat), harcerki i harcerze (10-13 lat), harcerski starsze i harcerze starsi (13-16 lat) oraz wędrowniczki i wędrownicy (16-25 lat). Od początku roku harcerskiego 2003/2004 wprowadzono zmiany w systemie stopni harcerskich: obowiązkową próbę harcerki/ harcerza przygotowująca do złożenia Przyrzeczenia Harcerskiego [z której wynika oddzielenie złożenia Przyrzeczenia od zdobywania stopni] oraz sześć stopni harcerskich.
  
  
  Główna Kwatera została zobowiązana do opracowania i przedstawienia Radzie Naczelnej do końca marca 2003 roku regulaminu sześciu stopni harcerskich, próby harcerki/ harcerza oraz innych instrumentów metodycznych. Projekt w marcu zamieszczono również w internecie, z nazwami stopni z lat 60.-70. (ochotnik-ochotniczka, tropiciel-tropicielka, odkrywca-odkrywczyni itp.).
  
  
  
  


• W dalszych miesiącach nad stopniami pracowała Komisja Programowo-Metodyczna Rady Naczelnej. Projekt nie uległ już większym zmianom. Wskutek protestów zdecydowano się nie przeprowadzać drastycznych zmian w nazewnictwie stopni.
  
  
  


• Nowy system stopni został zatwierdzony uchwałą Rady Naczelnej.