Jak to z działaczami było ...

W rożnych publikacjach, co pewien czas pojawiają się propozycje wprowadzenia dodatkowego "stopnia" instruktorskiego dla kadry wspierającej. Zazwyczaj podpierane są te propozycje przykładem przedwojennych działaczy harcerskich.

Ponieważ zazwyczaj nijak te propozycje mają się to do rzeczywistości, postanowiliśmy przypomnieć jak naprawdę było z tymi działaczami.

Na załączonych pod artykułem ilustracjach widoczny jest fragment Statutu ZHP z 1936 roku, dotyczący kwestii członkowskich, w tym działaczy. 

Skrzętny Gawron w imieniu Redakcji HR-a

Kategoria działacza harcerskiego została wprowadzona w 1927r. Działacze wraz z harcmistrzami tworzyli wtedy starszyznę harcerską. Kategoria ta była przeznaczona dla osób oddających znaczne zasługi ZHP, ale nie podążających ścieżką rozwoju instruktorskiego i nie prowadzących bezpośredniej pracy wychowawczej.[135]

 
Pierwotnie status działacza traktowany był jak kategoria członkowska, jednak z czasem pojawiło się również traktowanie go jako stopnia starszyzny, na który trzeba było sobie zasłużyć. Świadczą o tym zaprojektowane już w 1930r. próby na działacza harcerskiego. [136]

 
Prace nad nowymi próbami na stopień działacza harcerskiego trwały także w 1935r. i były prowadzone przez Wydział Organizacyjny Organizacji Harcerzy.[137 ]

 
W marcu 1936r. w rozkazie Naczelnika Harcerzy znalazła się jego decyzja, pozwalająca chorągwianym komisjom prób na stopień działacza harcerskiego przeprowadzanie próby na działacza z tytułem działacz harcerski – instruktor zuchowy lub działacz harcerski – instruktorka zuchowa – w stosunku do tych kierowników(czek) pracy zuchowej w Organizacji Harcerzy, którzy nie mogą być poddani z różnych powodów, próbie podharcmistrzowskiej, a zamierzają się poświęcić zuchowym pracom instruktorskim”.[138]

 
Instrukcja w sprawie zaliczania służby harcerskiej członkom starszyzny w roku 1936/37 i 1937/38, uzupełniona później Instrukcją w sprawie kwalifikacji członków starszyzny z 1939r., przeznaczała dla harcerskich działaczy funkcje w większości podobne do tych, jakie mogli pełnić instruktorzy, z wyjątkiem niektórych funkcji kierowniczych. Działacz harcerski mógł więc pracować jako:
- wódz gromady zuchowej, drużynowy harcerski lub kierownik kręgu starszoharcerskiego;
- hufcowy lub członek komendy hufca;
- przewodniczący obwodu, członek zarządu obwodu;
- członek komendy chorągwi, współpracownik komendy chorągwi;
- przewodniczący okręgu, członek zarządu okręgu;
- członek czynny GKH, współpracownik GKH, współpracownik Naczelnictwa ZHP;
- członek władz naczelnych. [139]

 
Warto zaznaczyć, że uprawnienia działaczy do sprawowania funkcji w ZHP były dużo wyższe od uprawnień instruktora w stopniu podharcmistrza i równe niemalże uprawnieniom stopnia harcmistrza – z wyjątkiem funkcji komendanta chorągwi oraz Naczelnika lub Szefa GK. Stopień działacza otwierał drogę do członkostwa we wszystkich władzach naczelnych ZHP.
Rozkazem Naczelniczki Harcerek w maju 1938r. została wprowadzona Próba Działaczki Harcerskiej, która ujednolicała zasady i podawała szczegółowe i dość rozbudowane wymagania na ten stopień. Minimalny wiek działaczki określony był na 23 lata. Działaczkę miała cechować „młodość wewnętrzna”, a prawo i przyrzeczenie harcerskie stanowić miało dla niej „kryterium stosunku do życia, ludzi i pracy”.[140]

Pod koniec lat trzydziestych rozwinęła się również akcja kształceniowa, profilowana do potrzeb kształcenia działaczy harcerskich. Np. Zarząd Okręgu Lubelskiego zorganizował w styczniu 1939r. dwudniowy kurs dla działaczy harcerskich, który zgromadził 21 uczestników.[141]

Niewątpliwe istniała potrzeba stworzenia odpowiedniej formy organizacyjnej dla osób, które – choć nie mogły lub nie chciały wiązać się z ZHP jako jego instruktorzy, to oddawały znaczne usługi ruchowi harcerskiemu i chociaż nie było ich wielu – były one bardzo cenne dla organizacji. Przykładem może być tu Michał Grażyński – wojewoda śląski, Przewodniczący Oddziału Śląskiego ZHP, długoletni Przewodniczący ZHP (1931-1939) – który, nigdy nie będąc instruktorem, był właśnie harcerskim działaczem.[142]

135 „Wiadomości Urzędowe”, styczeń 1928, nr 1, s.1.
136 „Wiadomości Urzędowe”, luty 1930, nr 2, s.7.
137 MH, Sprawozdanie ZHP za rok 1935, s.48.
138 Rozkaz Naczelnika Harcerzy L.5 z 14 marca 1936r. [w:] „Wiadomości Urzędowe”, kwiecień 1936, nr 4, s.49.
139 Instrukcja w sprawie zaliczania służby harcerskiej członkom starszyzny w roku 1936/37 i 1937/38
[w:] „Wiadomości Urzędowe”, wrzesień 1937, nr 8, s.133 oraz Załącznik L.1 do Rozkazu Naczelnika
Harcerzy L.4 z 10 lutego 1939r. do pkt. 1/12. Instrukcja w sprawie kwalifikacji członków starszyzny
[w:] „Wiadomości Urzędowe”, luty 1939, nr 2, s.37.
140 Załącznik do Rozkazu Naczelniczki Harcerek L.7 z 7 maja 1938r.
[w:] „Wiadomości Urzędowe”, maj 1939, nr 5, s.113.
141 MH, Sprawozdanie ZHP za rok 1938, s.320.
142 Innym przykładem może być Władysław Sołtan – Przewodniczący ZHP w latach 1929-1931, wojewoda warszawski, delegat Rządu Polskiego w Wilnie, Minister Spraw Wewnętrznych, prezes zarządu Czerwonego Krzyża w Kielcach, członek Komitetu Głównego PCK, prezes Głównej Rady Nadzorczej Ligi Obrony Powietrznej Państwa, przewodniczący Oddziału Warszawskiego ZHP lub Józef Karśnicki – Przewodniczący ZHP, wcześniej przewodniczący Zarządu Oddziału Warszawskiego ZHP. Zob. „Harcmistrz”, styczeń 1930, nr 1, s.3 oraz W. Błażejewski, Z dziejów harcerstwa..., dz. cyt., s.187-188.

Do artykułu wykorzystaliśmy [za co serdecznie dziękujemy] fragment pracy doktorskiej:
Kamil Wais
Związek Harcerstwa Polskiego w latach 1918-1939, Studia z dziejów organizacji młodzieżowej w II RP.
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Socjologiczno-Historyczny, Rzeszów 2007

---------------------------

Nr HR-a:  II/2016

------------------------------------------------

---------------------------

Nr HR-a:  II/2016